Rozwód Instytucja rozwiązania małżeństwa jest równie stara jak samo małżeństwo (Ignatowicz, Nazar, Prawo rodzinne, 2016, s. 351, Nb 561). Obecnie małżeństwo może być rozwiązane przez rozwód we wszystkich państwach europejskich. Ostatnie z państw europejskich, które przewidywało zakaz rozwodu – Malta, zniosło ten zakaz w 2011 r. (K. Piasecki, Prawo małżeńskie, s. 223 – 228). Ustawodawca jako przesłanki rozwodu wymienia zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego. Zupełny rozkład pożycia małżeńskiego oznacza, że zanikły wszystkie więzi łączące małżonków. Trwały rozkład pożycia małżeńskiego oznacza, że nie jest możliwe odbudowanie więzi małżeńskich. Sąd bada więzi małżeńskie w aspekcie: więzi ekonomicznych (gospodarczych) – wspólne zamieszkiwanie i wspólny budżet, więzi emocjonalnych – uczucie, więzi fizyczne – pożycie. Co do zasady w przypadku nastąpienia takiego rozkładu sąd rozwiązuje małżeństwo przez rozwód. Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego rozwód nie będzie dopuszczalny w następujących przypadkach: jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekanie o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy. W wyroku orzekającym rozwód sąd orzeka o: władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków, kontaktach rodziców z dzieckiem, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka, jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka także o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków, na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe, na wniosek jednego z małżonków sąd może w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu. W ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może przez oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub konsulem powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa. Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku. Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni. Separacja Instytucja separacji została wprowadzona do polskiego porządku prawnego w 1999 r. Każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd orzekł separację, jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia. Mimo zupełnego rozkładu pożycia orzeczenie separacji nie jest dopuszczalne, jeżeli wskutek niej miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi orzeczenia rozwodu i żądanie to jest uzasadnione, sąd orzeka rozwód. Jeżeli jednak orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne, a żądanie orzeczenia separacji jest uzasadnione, sąd orzeka separację. Przy orzekaniu separacji stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące orzeczenia rozwodu w zakresie winy rozkładu pożycia (art. 57 k.r.o.) i elementów orzeczenia (art. 58 k.r.o.). Orzeczenie separacji ma skutki takie jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej. Małżonek pozostający w separacji nie może zawrzeć małżeństwa. Na zgodne żądanie małżonków sąd orzeka o zniesieniu separacji. Sądem właściwym w sprawie o rozwód lub separację jest Sąd Okręgowy. Powództwo ze stosunku małżeństwa wytacza się wyłącznie przez sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. Z braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i tej podstawy nie ma - sąd miejsca zamieszkania powoda.
